Gady – historia wsi
Mimo, iż pierwotna niemiecka nazwa wsi brzmiała Hoenveltcz, już w 1405 roku pojawia się w zapisach nazwa Gedden, powstała od imienia pruskiego zasadźcy. Obecna, polska nazwa wsi Gady, pojawia się w dokumentach od roku 1879.
Z faktu położenia przy uczęszczanym, średniowiecznym trakcie, wieś narażona była na zniszczenia podczas prowadzonych na Warmii różnych działań wojennych. Miejscowość Gady spalono w trakcie wojny polsko-krzyżackiej prowadzonej w latach 1519-1521. Biskupi warmińscy, do których dóbr należała wieś, odbudowali ją i powiększyli – z 48 włók zapisanych w akcie lokacyjnym, do 57. Poza karczmą, był wtedy we wsi również młyn.
Kolejne zniszczenie wsi nastąpiło podczas wojny polsko-szwedzkiej w latach 1655-1660, jeszcze w 1688 roku prawie 2/3 ziemi nie było zagospodarowane. We wsi było wtedy tylko 6 gospodarstw i dwie karczmy. Po przejęciu Warmii przez Prusy w wyniku I rozbioru Polski, dobra kościelne zostały zsekularyzowane – ziemię w Gadach nadano dawnym osadnikom.
Pierwsze wzmianki o szkole elementarnej w Gadach pochodzą z roku 1825. Uczył w niej 18-letni Jakub Neumann, a naukę pobierało 58 dzieci. Frekwencja była słaba, dzieci uczyły się głównie liczenia. Ponieważ wieś była zamieszkała w większości przez Polaków, dzieci potrafiły lepiej czytać po polsku niż po niemiecku.
W II połowie XIX wieku na Warmii odradza się świadomość narodowa mieszkających tu Polaków. Podobnie jest w Gadach. W 1891 roku powstała tu biblioteczka Towarzystwa Czytelni Ludowych. Po I wojnie światowej działało koło Związku Polaków w Niemczech. Urodzony w Gadach ksiądz Hieronim Poetsch aktywnie uczestniczył w działalności plebiscytowej w roku 1920 i współpracował z „Gazetą Olsztyńską”.
Obecna zabudowa wsi pochodzi z końca XIX wieku i wieku XX. W środku miejscowości znajduje się neobarokowa kapliczka z XVIII wieku, druga – z roku 1929 – stoi przy drodze przy wyjeździe w kierunku Słup. Uwagę zwraca umieszczony w dzwonnicy zabytkowy dzwon wotywny z 1815 roku ufundowany przez mieszkańców, gdy we wsi pojawiła się zaraza dziesiątkująca bydło.
W miejscowości w 2011 roku wybudowano Ośrodek Rzemiosł Zapomnianych, w którym działa pracownia ceramiczna oraz znajduje się świetlica wiejska.